Reden we in Vietnam nog gewoon over asfalt, eenmaal de grens over was het niet meer dan een zandweggetje dat ons naar de hoofdstad Phnom Penh bracht. Cambodja maakte meteen een armoedige indruk, maar niets dat ik niet al eens eerder had gezien, dus ik nam het aan zoals het was. Koeien liepen langs de ‘weg’, hutjes werden bevolkt door mensen en dieren en het oogde weliswaar allemaal droog en dor, toch kon ik er wel doorheen kijken. Maar waar ik niet doorheen kon kijken was toen ik een paar dagen later bij de Killing Fields en Tuol Sleng museum was. Ik werd er onverwacht geraakt zoals nooit eerder.
KILLING FIELDS EN TUOL SLENG IN CAMBODJA
Gruwelijke overblijfselen van de gewelddadige Rode Khmer in Cambodja
Ik bezocht Cambodja voornamelijk voor de grote tempels van Angkor Wat. Ik kon me niet en ook weer wel voorstellen hoe het er zou zijn; eeuwenoud mensenwerk bedolven onder een door de eeuwen heen overgroeide laag jungle. Een paar maanden voor mijn bezoek aan Cambodja had ik bij de Mayatempels in Mexico al eens door overblijfselen van ancient history gewandeld en toch verwachtte ik dat de tempels in Azië anders zouden zijn. Dat waren ze ook en ze waren bizar indrukwekkend en tóch was Angkor Wat niet hetgeen het meeste indruk op me maakte.
Van de Rode Khmer had ik weleens gehoord en dat zijn regime geen feestje was wist ik ook. Maar wat er zich in Cambodja allemaal heeft afgespeeld, nog niet eens heel lang geleden daar had ik echt oprecht geen flauw benul van. Tegen mijn nichtjes zeg ik altijd: “Tante Kim weet veel, maar niet álles,” maar toen ik in Cambodja was en in zijn meest recente geschiedenis dook, voelde ik me de grootste cultuurbarbaar en onwetende op aarde. Ik wist er werkelijk helemaal niets van.
Killing Fields
Dat ik sowieso naar de Killing Fields moest gaan, werd me van verschillende kanten gezegd en dus deed ik dat. Ik hield een tuktuk aan en liet me naar Choeung Ek Genocidal Center, het bekendste moordveld net buiten Phnom Penh brengen. Dat leek allemaal heel simpel en alsof het niets voorstelde, ook voor de tuktuk-chauffeur die er op de parkeerplaats gezellig naast andere tuktuks ging staan, alsof niet hun ouders en grootouders op de velden achter de poort nog geen veertig jaar geleden bruut zijn gemarteld en vermoord.
Maar toen ik er daadwerkelijk rondliep gebeurde er iets. Het was er stil, sober en sereen. Bij ieder bordje, bij iedere ‘stop’ langs de route die zorgvuldig is uitgestippeld langs alle martel- en moordplekken kwam er een levendige voorstelling op m’n netvlies van hoe het er geweest moest zijn. De angst, de wanhoop en de pijn van alle slachtoffers waren voelbaar terwijl ik langs de plekken liep waar ze van hun levens waren beroofd en waar jaren later hun lichamen samen met hun moordwapens in kuilen werden teruggevonden.
Een stukje geschiedenis: het verhaal van de Rode Khmer
De Rode Khmer is oorspronkelijk een communistische guerillabeweging die vooral in de jaren ’60 en ’70 strijd voerde tegen het toenmalige bewind in Kampuchea (Cambodja). Toen in 1970 Lon Nol aan de macht kwam in Cambodja ging dit gepaard met uitbreiding van de Vietnamoorlog naar Cambodja. Lon Nol trad op tegen de Rode Khmer (rood staat voor communistisch en Khmer is de benaming voor de Cambodjaanse bevolking) en de Amerikanen hielpen hem daarbij.
De Amerikaanse bombardementen en de chaos die er onder het bewind van Lon Nol ontstond dreef de bevolking richting de leider van de Rode Khmer Pol Pot. Deze Pol Pot had een bijzondere interesse voor het platteland en bergbewoners en veel leden van de beweging kwamen dan ook van het primitieve platteland. Pol Pot wilde een revolutie in Cambodja: hij wilde terug naar het jaar nul, het land moest een soort superstaat worden, waarin het helemaal afzonderlijk van de rest van de wereld volledig zelfvoorzienend zou worden. Iedereen moest boer worden.
Hoewel tot dan toe de meeste armoede op het platteland te vinden was en de levensstandaard in de stad hoger lag, moesten vanaf nu de stedelingen het ontzien. Zij waren geleerd, werken en hadden geld en dat paste niet in het nieuwe regime. Mensen werden uit hun huizen geplukt, van al hun bezittingen ontdaan en werden gedwongen naar het platteland. Als bleek dat je geschoold of zelfs intellectueel was en een bepaald beroep had (ambtenaar, leraar of monnik bijvoorbeeld), een andere taal sprak, een horloge of zelfs een bril droeg, werd je van je leven beroofd. Je gezin bestond niet meer, jijzelf als individu bestond niet meer. Je was volledig overgeleverd aan de ‘Ankar’, letterlijk vertaald: de organisatie.
De Rode Khmer vermoordde zo’n 2 miljoen mensen op de Killing Fields
Tussen 1975 en 1979 vermoordde de Rode Khmer onder bewind van Pol Pot zo’n 2 miljoen mensen. Op een totale bevolking van maar 7 miljoen is dat dus meer dan 30% van de hele bevolking die door zijn eigen ‘leider’ werd vermoord. Die moorden vonden plaats op verschillende Killing Fields en zijn de geschiedenis ingegaan als een van de grootste ter wereld, meer nog dan in Auschwitz.
Maar het zijn niet alleen de moordvelden die aandacht trekken; de voormalige S-21 gevangenis middenin het centrum van Phnom Penh is nu het beroemde Tuol Sleng-museum. Pol Pot liet een schoolgebouw ombouwen tot gevangenis, waar hij stedelingen gevangen hield. Met geen enkele hoop of vooruitzicht, totaal onwetend wat er met ze zou gebeuren was de gevangenis de voorbode voor de dood van duizenden onschuldige mensen.
Op de laatste dag van mijn bezoek aan Phnom Penh bracht ik ‘nog even’ een bezoekje aan het museum, want nu ik de Killing Fields had gezien wilde ik ook deze martelplek met eigen ogen aanschouwen. Maar al gauw bleek dat deze niet ‘nog even’ te bezoeken was; de S-21 gevangenis, het Tuol Sleng museum verscheurt je hart in honderdduizend stukken. Ik dacht dat ik het allemaal wel gemakkelijk aankon en dat kon ik natuurlijk ook wel, maar de gevangenis liet echt een diepe indruk op me achter, meer nog dan de Killing Fields.
Tuol Sleng gevangenis in Phnom Penh
Ik wandelde door de gangen en ik werd aangekeken door wanhopige ogen op de foto’s die er hingen. Ogen van mensen die er maar een paar jaar eerder opgesloten zaten in totale, complete wanhoop en angst. Het voelde zó wreed, zó bizar raar om er te lopen, wetende wat er zich allemaal afspeelde. Als ik omlaag keek dan zag ik mijn hippe, witte Nikes op de geel geblokte tegelvloer staan; exact diezelfde vloer die op de foto’s stond waarop mensen in de meest vreselijke toestanden lagen.
Dode, half levende, uitgemergelde mensen. Er stond een oud, verroest stalen bed, de tralies voor de raampjes waren kapot en er zaten haken in de vloer waaraan mensen zaten vastgebonden; het was een grote verschrikking om er rond te lopen. Ik voelde de pijn, de angst, het verdriet, de wanhoop dwars door alle gevangenismuren heen; echt ik kan met geen duizend woorden vertellen hoe het was om daar te zijn.
Ik had er last van, echt last van. Nog nooit was ik ergens waar ik mentaal zo van moest bijkomen. En als je alleen reist, zit je er mooi maar in je eentje mee te worstelen en dat had even tijd nodig, maar uiteindelijk kwam het wel weer goed en schreef ik het in dit artikel enigszins van me af. Het verhaal van Cambodja is echt het meest unieke verhaal waar ik ooit mocht zijn en het land zit zo diep in mijn hart, ik kan er zo weer emotioneel van worden. Ben je in Cambodja, duik dan met respect in zijn geschiedenis en bezoek de Killing Fields en Tuol Sleng museum en laat ze je raken. Opdat we de Cambodjaanse slachtoffers en de verschrikkingen die zij hebben doorstaan, altijd zullen blijven herinneren.
First they killed my father
Wil je nog meer weten over het verhaal van Cambodja? Angelina Jolie heeft een film gemaakt over de aangrijpende gebeurtenissen. First they killed my father staat op Netflix en de combinatie van het bezoeken van de Killing Fields en Tuol Sleng museum en deze film maakt het nóg intenser.